De Bib
Jij hoort erbij

De bibliotheek van het Penitentiair Complex Brugge is een bijzonder filiaal van de Openbare Bibliotheek Brugge. In 2023 organiseerden we vanuit de bib verschillende activiteiten voor de gedetineerden. Zo was er maandelijks een samenleesgroep op de afdeling Waardig Ouder Worden. Op de afdeling Moeder-Kind vonden de vaste Boekplezier-momenten plaats.

De gedetineerden kregen ook bezoek van enkele bekende auteurs. Sien Volders en Christophe Vekeman, beiden aangesloten bij PEN Vlaanderen, kwamen praten over ‘vluchtzucht’. Dat is het verlangen om ‘elders’ te zijn, om je in een zelfgekozen/zelfgeschapen eigen wereld terug te trekken.

Een thema dat heel nauw aansluit bij de leefwereld van de gedetineerden en dat zorgde voor een boeiende maar ook zeer confronterende avond.

In het kader van ‘De Avonden’ organiseerden stadsschrijvers Lara Taveirne en Marieke De Maré een schrijfsessie in de gevangenis. Marieke en Lara daagden de aanwezige gedetineerden, penitentiair beambten en bibliotheekmedewerkers uit om wat bij hen leeft op papier te zetten en met elkaar te delen. De gevangenis is geen evidente setting, maar de stadsschrijvers zijn zeker geslaagd in hun opzet van ‘het elkaar ontmoeten’.

In december 2022 lanceerden de Openbare Bibliotheek Brugge, Grootseminarie Ten Duinen, Universiteitsbibliotheek Gent en Bisdom Gent mmmonk.be. Dit online platform verenigt zo'n 820 middeleeuwse manuscripten van de abdijen van Sint-Bavo, Sint-Pieter, Ten Duinen en Ter Doest. Mmmonk is gemaakt met de technische innovatie IIIF (International Image Interoperability Framework). Op 17 februari 2023 werden mmmonk.be en de mogelijkheden van IIIF toegelicht tijdens een studiedag voor professionals in de KBR. Over IIIF lees je meer in het hoofdstuk ‘Maximaal digitaal’.

Mmmonk en het Henri Pirenne Instituut voor Middeleeuwse Studies (UGent) organiseerden eind 2023 de tweede editie van Mmmonk School: Lessen voor gevorderde beginners rond het middeleeuwse boek. Mmmonk School biedt een interdisciplinair praktijkgericht programma over middeleeuwse Vlaamse manuscripten.

Zes experts geven een inleiding bij de belangrijkste concepten, methodes en vaardigheden uit hun discipline. De lessen zijn online, gratis, en open voor iedereen. We telden bijna 300 inschrijvingen uit alle hoeken van de wereld (o.a. Oostenrijk, Verenigd Koninkrijk, Australië, Zwitserland, Rusland, Nederland, Spanje, Duitsland, Turkije, USA, Portugal, Polen, enz.)

Na de lancering van mmmonk.be in 2022 vormde Erfgoeddag 2023 een prima aanleiding om de middeleeuwse monastieke manuscripten die op dit online platform verenigd werden opnieuw onder de aandacht te brengen. Voor de tentoonstelling ‘Poten op perkament’ lichtten we manuscripten uit waarin dieren voorkomen in miniaturen en randversieringen: van natuurgetrouwe representaties en wetenschap tot fantasierijke wezens en symboliek.

2023 stond voor de medewerkers en vrijwilligers van het Gezellearchief volledig in het teken van ‘Vrouwen van Papier’. Dit door de Vlaamse Overheid gesubsidieerde project haalt Gezelles vrouwelijke correspondenten uit de schaduw van de geschiedenis. Gezelle correspondeerde met 200 vrouwen, van barones tot fabrieksmeisje, van biechteling tot familielid. In 2024 brengen we samen met onze partners en vrijwilligers deze onbekende getuigen tot leven.

De 600 gedigitaliseerde brieven (zie hoofdstuk ‘Maximaal digitaal’) vormen het vertrekpunt voor een online brieveneditie, een tentoonstelling, een publicatie, een educatief programma en een publieksevent in het najaar van 2024. ‘Vrouwen van Papier’ zal een verrassende, vrouwelijke blik werpen op Gezelles werk en de negentiende eeuw.

Van onschatbare waarde voor het project ‘Vrouwen van papier’ zijn de vele vrijwilligers en adviseurs die de brieven transcriberen en voorzien van inhoudelijke toelichting.

Een groot deel van de brieven van vrouwelijke correspondenten is dankzij hen al beschikbaar via GezelleBrOn. De brieven leren ons veel over het leven van de correspondenten, die op de tentoonstelling in november 2024 een gezicht zullen krijgen.

Ter voorbereiding van de expo deden de projectmedewerkers tal van prospectiebezoeken bij musea, instellingen, organisaties en particulieren met privécollecties. De verhalen van de vrouwen dienen ook als inspiratie voor het tijdschrift dat samen met het Poëziecentrum wordt uitgegeven naar aanleiding van de tentoonstelling. O.a. Gaea Schoeters, Sanneke van Hassel, Sammy Slabbinck, Nuala O’Connor, Aya Sabi, Delphine Lecompte, Nele Van den Broeck en Gerda Dendooven werken mee aan de publicatie en/of expo.

Via erfgoedlezingen en tentoonstellingen zetten we de rijkdom van onze erfgoedcollectie in de kijker voor een gevarieerd publiek. In 2023 was de bibliofiele boekencollectie rond Michel De Ghelderode, die we konden aankopen van literatuurhistoricus Peter Simoens, onderwerp van een tentoonstelling en voordracht. Ook andere belangrijke aanwinsten (zie verder) zetten we in the picture aan de hand van lezingen en/of presentaties.

Los van de aanwinsten brachten we verschillende themagerichte collectiepresentaties in de leeszaal: negentiende-eeuwse schoolboeken bij het begin van het schooljaar, raven in de collectie n.a.v. de lezing 'Raaf' door Kristof Smeyers op Erfgoeddag, bijzondere Gezelle-uitgaven n.a.v. de Studiedag van het Gezellegenootschap, enz.

Waar mogelijk gaan we ook in op vragen van externe erfgoedverenigingen. Zo vierde de heemkundige kring Arsbroek haar veertigste verjaardag met een expo over de collectie Hervé Stalpaert, die in 1991 geschonken werd aan de Openbare Bibliotheek Brugge. In augustus organiseerden we op vraag van de Confrérie van O.L.V.-van-Blindekens een expo over de Brugse Belofte.

En ook in de bibliotheekfilialen hebben we aandacht voor erfgoed. Via samenwerkingen met heemkringen zetten we daar vooral in op lokaal erfgoed. Zo organiseerde Bibliotheek De Zorge een lezing over het levensverhaal van Pedro Argenti en een kleine expo over de herkomst van straatnamen.

Wie een bezoek brengt aan Brugge kan op verschillende plaatsen in de stad stukken uit onze erfgoedcollectie bewonderen. Incunabelen en manuscripten worden tentoongesteld in het Gruuthusemuseum. In 2023 waren dat o.a. het Bowet-getijdenboek (Ms. 736 coll. KBS-FRB) en ‘Métamorphose’, gedrukt door Colard Mansion (Inc. 3878). Sinds november 2022 leent de bibliotheek ook documenten uit voor de presentatie ‘Brugge en de zee’ in het Stadhuis. Naast scheepsadvertenties ligt er nu ook een exemplaar van de ‘Ordonnantie ende reglement op t’in-commen ende uyt-vaeren vande schepen binnen den Com, ofte nieuvven Haven der Stede van Brvgghe’ uit 1667.

Topstukken uit onze collectie waren niet enkel in Brugge te zien. Eind oktober opende in het Antwerpse MAS de expo ‘Zeldzaam en onmisbaar’ over Vlaamse topstukken. MS. 685 uit onze erfgoedbibliotheek is één van die topstukken. Het manuscript is een Italiaanse versie van ‘De Excellente Cronicke van Vlaenderen’, een middeleeuwse tekst over de geschiedenis van Vlaanderen.

Het handschrift bevat achteraan een getekende kaart die bekend staat als de oudste kaart van Vlaanderen. Tijdens de zomer leende de bibliotheek verschillende oude drukken uit voor de expo ‘7 stemmen’ in het Damse Sint-Janshospitaal. Vanuit persoonlijke verhalen belichtte de expo verschillende stukken van de 800-jarige geschiedenis van het hospitaal. De Damse erfgoedstukken werden getoond naast bruiklenen van verschillende Brugse erfgoedorganisaties, waaronder ook de Openbare Bibliotheek Brugge.

Nog in de zomer was het Brugse drukje ‘Kort-begryp van de glorieuse, heylighe daeden en menighvuldighe miraculen van den prince der apostelen St. Pieter’ uit 1738 (S 427) te zien op de tentoonstelling ‘Onderweg. Pelgrimeren in het land van Arnoldus & Godelieve’ in de Godelieveabdij in Gistel.

Wie gepassioneerd is door boekenerfgoed of als student kennis komt maken met onze erfgoedcollectie, wordt hartelijk ontvangen door onze wetenschappelijk medewerkers die met plezier hun expertise delen en de mooiste stukken uit onze collectie presenteren.
Zo verwelkomden we in 2023 o.a. het Boudewijn Büch Genootschap Büchmania. Collega Inge Geysen gaf een rondleiding door onze erfgoedcollectie in het spoor van Boudewijn Büch, die in 1983 Brugge bezocht. Op basis van Büchs tekst over zijn bezoek aan Brugge en verder bordurend op Büchs interesses kregen de leden van Büchmania een aantal boeken uit onze erfgoedbibliotheek te zien. Inge beschreef de boeken ook voor een artikel in ons magazine Inzoemen, en diezelfde boeken staan centraal in de publicatie ‘Büch, Brugge en de bibliotheek’ dat het Genootschap eind 2023 uitgaf.

Ook de studenten bibliotheekopleiding van Groeipunt maakten kennis met de collectie en de werking van een erfgoedbibliotheek. Naast een presentatie over de geschiedenis van de collectie en de verschillende aspecten van de werking, kregen zij een aantal mooie handschriften, oude drukken en Brugensia te zien. De VRB – expertisehouders levensbeschouwelijke collecties kwamen de collectie Desclée De Brouwer bekijken. Deze uitgeverij is bekend om haar internationaal drukwerk. Ze gaf ook prachtig geïllustreerde prentenboeken uit die tot nu toe een beetje onder de radar bleven.
Met een reeks sessies ‘Bib up de noene’ tot slot, kregen medewerkers van Stad Brugge in het najaar van 2023 een blik achter de schermen van de erfgoedbibliotheek.

Voor hedendaagse makers vormen de schatten van onze erfgoedbibliotheek vaak een bron van inspiratie. Op welke manier dat gebeurt tonen we in de terugkerende rubriek ‘Inspiratie’ in Inzoemen, het magazine van de Vrienden van de Brugse Bibliotheek vzw. Zo gaf July Van Malderen, die voor de Openbare Bibliotheek Brugge meewerkte aan het project Mmmonk, tijdens het Jeugdboekenfeest een workshop over boekbinden.

In een interview in Inzoemen vertelt ze over haar passie voor het oude boek en over hoe oude technieken haar inspireren om zelf creatief aan de slag te gaan. Met Veerle Van Buggenhout, die meewerkte aan de expo ‘7 stemmen’ in het Erfgoedlab Damme, hadden we voor Inzoemen een boeiend gesprek over theegebruiken vroeger en nu en over het 18de-eeuwse boek ‘De nieuwe theetafel’.

De Openbare Bibliotheek kan rekenen op de inzet van tientallen vrijwilligers. Ze zijn voorlezer voor de tussendoortjes, begeleiden een groep van de Leesjury, houden consultaties als digidokter of brengen boeken langs bij minder mobiele leners via de dienst ‘Bib aan huis’. In het septembernummer van Inzoemen zetten we onze vrijwilligers van ‘Bib aan huis’ in de kijker.

Ook de erfgoedbibliotheek werkt met een vaste groep vrijwilligers, voor de online editie van de correspondentie van Guido Gezelle bijvoorbeeld. Zij stellen hun kennis over Gezelle en zijn netwerk in de negentiende eeuw ter beschikking om de brieven te ontcijferen, te transcriberen en van commentaar te voorzien.

Nog voor de erfgoedbibliotheek startten in 2023 twee nieuwe vrijwilligers met de invoer in de bibliotheekcatalogus van de privébibliotheek van de kunsthistorica Mireille Madou (1931-2020).

Het was haar wens dat haar studiebibliotheek, een collectie van ca. 70 meter boeken en tijdschriften in de Bibliotheek van Brugge zou terechtkomen, het Fonds Mireille Madou. Zo’n 10% van de collectie werd dankzij onze vrijwilligers intussen ingevoerd in de catalogus.

Op infosessies, bijscholingen en informele bijeenkomsten wisselen de vrijwilligers ervaringen uit en leren ze mekaar beter kennen. Zo organiseerde het Gezellearchief in 2023 een vrijwilligersdag en werden de voorlezers uitgenodigd op een inspiratieavond. Ook de Leesjurybegeleiders komen geregeld samen. Alle vrijwilligers werden bovendien uitgenodigd voor de voorverkoop van de boekenverkoop van de bib.